چگونه در مقاله و پایان نامه ارجاع دهیم؟

خیلی از پژوهشگران دربارۀ شیوۀ صحیح ارجاع سؤالات و ابهامات و اشکالاتی دارند. آنها خودشان گاهی فکر میکنند فقط سبک استاندارد نگارش ارجاعات را بلد نیستند و فرق ارجاع درون متنی با ارجاع پاورقی یا ارجاع پایان متن را نمیدانند.اعتبار يك گزارش پژوهشي علاوه بر صحت و دقت داده ها و استدلال حاصل از آنها، به منابع و مراجعي است كه از اطلاعات آنها در پژوهش استفاده شده است. ارجاعات از موارد مهم ساختار يك مقاله علمي است، به وسيله آن، چگونگي استفاده از انديشه هاي ديگران را به خواننده معرفي مي نمايد.

هر پژوهشگری با نگارش مقالۀ علمی و پایان نامه، میخواهد نگرشها و کشفهای خود را به تجربیات بشر بیفزاید.برای آن که دیگران بتوانند با کشفیات و نظریات وی ارتباط برقرار کنند، لازم است هر چه میگوید برای دیگران هم پذیرفتنی باشد. بدین منظور، لازم است بحث خود را مستدل پیش ببرد .پس اگر کسی در مقالۀ خود به استدلالی تکیه کند که دیگری آن را ثابت کرده است، باید خواننده را برای دریافت توضیحات و بحثهای کاملتر، و هم برای رعایت امانت و حقوق معنوی محققان دیگر، به مقالهای ارجاع دهد که آن بحث را به تفصیل پی گرفته است. اما اگر کسی حرفی را از خودش بزند، یا سخنی بدیهی و بی نیاز به اثبات را بیان کند، یا حاصل مصاحبه ها و مشاهده های خود را بیان کند، لازم نیست برایشان مستندی ذکر نماید.

مهمترین نکته در این باره، این است که یک محقق، اساسا مقاله را نوشته است که از قول خودش حرف بزند و درک و تجربۀ خود را با بشریت به اشتراک نهد. بنابراین، لازم نیست همۀ جملاتی که بیان میدارد، مستند باشد.به همین ترتیب، هر گاه مقدماتی مختلف را کنار هم نشاندیم و از آنها نتیجه گرفتیم، باز این ماییم که نتیجه میگیریم و طبیعی است که نتیجه گیری ما در اثری دیگر نباشد و ارجاع دادن برای آن نتیجه هم به دیگر آثار، معنایی نداشته باشد.

باید همیشه به منابع دست اول ارجاع داد. منبع دست اول، منبعی است که دربردارندۀ کهن ترین و اصیل ترین شواهد مرتبط با بحث است.موارد باید ارجاع به منابعی داده شود که اثبات کنندۀ یک مدعا است؛ نه مطرح کنندۀ آن. اگر سخنی را یک محقق در مقدمۀ مقالۀ خود گفته باشد، یعنی از دید وی آن سخن امری بدیهی بوده است. چنین مقاله هایی برای اثبات آن سخن، منبع قابل اتکایی محسوب نمی شود. تنها میتوان به منابعی ارجاع داد که به قصد اثبات آن سخن، مطالبی اصیل را برای نخستین بار تولید کرده باشند. ارجاع به حرف کسی که خودش از روی دست دیگران نوشته است، کار درستی نیست و بلافاصله، به محققانی که مقالۀ ما را میخوانند می نمایاند که ما در کار مطالعاتی خود روشی صحیح برای تفکیک میان منابع اصیل و دست دوم نداشته ایم و کار علمی ما، تلاشی جدی و روشمند و قابل اعتنا نیست.